با آداب و رسوم شب یلدا در ایران بیشتر آشنا شوید

روزهای آخر پاییز فرا رسیده و کم کم وقت آن است که طبق آداب و رسوم شب یلدا در ایران در آخرین شب پاییز که به عنوان طولانی ترین شب سال شناخته می شود به استقبال زمستان برویم و یلدا را جشن بگیریم. وقتی صحبت از یلدا می شود ناخودآگاه دورهمی هایش، فال حافظ گرفتن ها، قصه های ننه سرما، دانه های خوشرنگ انار و هندوانه، به یادمان می آید.

جشن شب یلدا یکی از قدیمی ترین و ماندگارترین جشن های ایرانی است که از دیرباز تاکنون هر ساله برگزار می شود. در ایران یلدا به دورهمی هایش، فال حافظ گرفتن ها، قصه های ننه سرما، تزیین سفره شب یلدا با خوراکی های شب یلدا مثل انار و هندوانه و آجیل در ذهن نقش می بندد. این ها جزو جدایی ناپذیری از جشن شب چله هستند.

این شب طولانی ترین شب سال و نماد پیروزی نور و روشنایی بر تاریکی و امید به روزهای گرم تر و طولانی تر است. یلدا یا چله به معنای چهل شب است و اشاره به این دارد که چهل شب پس از شب یلدا هوا سرد و برفی خواهد بود. در گذشته زمستان با چله به دو بخش چهل روزی تقسیم می شد اما امروزه بیشتر از چهل روز است. هر ساله جشن شب یلدا در شهر های مختلف ایران و کشورهای همسایه برگزار می گردد و مردم آن را گرامی می دارند. در این بخش می خواهیم به آداب و رسوم شب یلدا در ایران بپردازیم.

آداب و رسوم شب یلدا در ایران

قبل از هر چیز بد نیست بدانید که یلدا تنها به اندازه یک دقیقه بیشتر از شب های دیگر است. اما چیزی که باعث ماندگاری شب یلدا شده آن شیرینی و خوشی دورهمی با خانواده و دوستان است. البته برای بعضی از افراد مثل تازه عروس ها شب یلدا رنگ و بوی دیگری دارد.

زیرا یکی از مهمترین مراسم شب یلدا در ایران که جزئی از اداب رسوم شب یلدا اقوام مختلف ایران است یلدایی نوعروس است. در این مراسم خانواده داماد با خرید انواع هدیه شب یلدا آن را به خانه نوعروس می برند. خرید جعبه کادو و هدیه نوعروس و تزئین آن نشانه ای از ابراز علاقه خانواده داماد به نوعروس است.

اگر نمیدانید هدایای شب یلدا برای نوعروس چیست و چه چیزی باید گرفت می بایست گفت که در بین اداب رسوم شب یلدا اقوام مختلف ایران این هدایا می تواند متفاوت باشد.

فال حافظ

یکی از مهمترین کارهایی که در مراسم شب یلدا در ایران انجام می شود حافظ خوانی و گرفتن فال حافظ است. این کار معمولا توسط یکی از بزرگان خانواده انجام می شود. یلدا در بین مردم ایران شبی مقدس است. افرادی که ایمان قلبی دارند قبل از تفال زدن به حافظ ابتدا فاتحه ای می خوانند و سپس نیت کرده و فال میگیرند.

تزیین میز پذیرایی

برای جشن گرفتن شب یلدا چیزی که بیش از همه در آداب و رسوم شب یلدا در ایران اهمیت دارد تزئین میز پذیرایی و نحوه پذیرایی از مهمان است. برای این کار نیازی نیست هزینه زیادی بپردازید. کافیست کمی خلاقیت به خرج داده و سفره یا میزی با خوراکی های خوشمزه ای که مخصوص شب یلداست مهیا کنید. روش های برش زدن خلاقانه هندوانه و کیک انار، خرید جعبه های پذیرایی جذاب برای آجیل و الباقی خوراکی ها می تواند سفره شما را زیباتر و جذاب تر بسازد.

انار و هندوانه اصلی ترین میوه هایی هستند که حتما باید در سفره شب یلدا شما وجود داشته باشند. علاوه بر این دو در استان های مختلف از شیرینی های متنوعی نیز برای آداب و رسوم شب یلدا در ایران استفاده می شود که بسته به نوع منطقه متفاوت است.

آداب مراسم شب چله در همدان

در همدان تمام اعضای فامیل در خانه بزرگتر فامیل دور هم جمع می شوند و بساط کرسی پهن می کنند. زنان از چند روز قبل با خرید لوازم پذیرایی مثل خرید لوازم پذیرایی چوبی یا بهترین دم نوش ها و همچنین آجیل و شیرینی از مهمانان به گرمی پذیرایی می کنند. یکی از خانم های مسن فامیل شعر حافظ می خواند و پارچه ای که هنوز چیده نشده ( قیچی نزده اند) را می آورند. دختر بچه خردسالی روی همان پارچه سوزن میزند. سپس بقیه هر فرد در دل نیت می کنند تا فال بگیرند. هر نقطه ای که دختر سوزن زده محل یکی از فال هاست که حضار آن را نمی بینند. سپس هر کدام یکی از نقاط را انتخاب می کنند و آن نقطه فال آنها خواهد بود.

شب چله در خراسان

« کف زنی یا کف بیخ» از معروف ترین مراسم شب یلدا در ایران است که مخصوص سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی است. کفبیخ در واقع همان بستنی زمستانی است که از ریشه گیاهی به اسم چوبک تهیه می شود. ریشه گیاه را پس از پوست کندن چند بار در آب می جوشانند تا تلخی آن از بین برود. سپس در ظرفی ریخته و آن را آنقدر هم میزنند تا کف کند و با شکر مخلوط کرده و میل می کنند. از دیگر آداب و رسوم خراسانی ها برای شب یلدا می توان به چله برون عروس و پذیرایی از مهمانان با جعبه پذیرایی چوبی مشهد اشاره کرد.

شب چله در استان های شمالی

از جمله آداب و رسوم شب یلدا در شهر های مختلف استان های شمالی می توان به فال پوست هندوانه، فال گردو، خوردن ازگیل و شیرین های محلی مثل مَت و کَسمَک و همچنین فرستادن خرجی از طرف داماد برای نامزد یا نوعروس خود اشاره کرد. اگر دوست دارید در این شب فال هندوانه بگیرید روش شمالی آن بدین شکل است که هندوانه را به چهار قاچ مساوی تقسیم می کنند و پوست میگیرند. بخش داخلی پوست هندوانه سفید و بیرون آن سبز است. سپس نیت می کنند و بدون اینکه به پست سر خود نگاه کنند هر چهار قاچ پوست هندوانه را به پشت سرشان پرتاب می کنند. اگر هر چهار تا سفید آمده باشد جواب فال خیلی بد است. هر چهار تا سبز آمده باشد خیلی خوب خواهد بود. سه تا سبز و یکی سفید یعنی نه خوب است و نه بد و سه تا سفید و یکی سبز یعنی فال بد آمده است.

لرستان

از اداب رسوم شب یلدا اقوام مختلف ایران که بگذریم در لرستان شب چله آداب و رسوم متفاوت تری دارد. در لرستان و دیگر مناطق لر نشین نوجوانان و جوانان با شالی در دست به پشت بام خانه همسایه رفته و آواز محلی می خوانند. همسایه ها نیز شال آنها را با آجیل و شیرینی و میوه پر می کند.

اصفهان

در اصفهان نیز کم و بیش مراسم هایی برای جشن شب یلدا وجود داشته است. مردم اصفهان با خرید جعبه های پذیرایی و میوه آرایی مخصوص شب یلدا این شب را گرامی بدارند.

فارس

یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در ایران فال کلوک است. کلوک کوزه ای سفالی است که از آن معمولا برای نگهداری رب انار، ترشی یا شیره استفاده می شود. مهمترین کاربرد این کوزه فال کلوک شب یلداست. در فارس رسم است که خانم ها گرد هم می آیند و کلوکی را به وسط مجلس خود آورده و هر کدام نیت کرده و نشانی را در کوزه می اندازند. سپس از دختربچه خردسالی می خواهند که دست در کوزه کرده و یکی از نشان ها را بیرون بیاورند. نشان هر کسی که بیرون بیاید حاجتش برآورده می شود. در این مراسم زن ها اشعار محلی یا شعر حافظ می خوانند.

جمع بندی

در این مطلب سعی کردیم به شب یلدا در شهر های مختلف ایران بپردازیم. همانطور که میدانید علاوه بر ایران در سایر کشورهای همجوار نیز شب یلدا جشن گرفته می شود. در رابطه با آداب و رسوم شب یلدا در ایران و دیگر کشورها می بایست گفت هر چقدر که با یکدیگر متفاوت باشند اما میوه انار و هندوانه، فال حافظ و تزئین سفره یا میز پذیرایی و سبزی پلو با ماهی بین تمام اقوام مشترک است.